Rapport Artsen Zonder Grenzen: geweld en pushbacks aan de Italiaans-Franse grens

• Teams getuigge van willekeurige pushbacks
• mensen opgesloten in containers
• onvoldoende onderdak, gezondheidszorg, schoon water of sanitaire voorzieningen
• En in België?

Tussen februari en juni 2023 gaf Artsen Zonder Grenzen, in ​ haar mobiele kliniek in Ventimiglia waar mensen op doorreis hulp vinden, 320 patiënten medische behandeling of oriëntatie. Onder hen rapporteerden 215 patiënten acute aandoeningen, waaronder huid-, ademhalings- en gastro-intestinale aandoeningen, evenals musculoskeletale klachten en letsels, terwijl 14 chronische ziekten zoals diabetes en hart- en vaatziekten hadden. AZG bood ook gezondheidspromotie en sociaal-medische groepssessies aan 684 mensen.

Van de 1.004 mensen die door Artsen Zonder Grenzen werden bijgestaan, verklaarde 79,8% eerder geprobeerd te hebben om Frankrijk binnen te komen, waarbij ze meerdere pogingen deden, om vervolgens teruggedrongen te worden aan de Franse grens. Onder hen zijn mannen, vrouwen en kinderen die, nadat ze hun land van herkomst zijn ontvlucht en zeer gevaarlijke reizen hebben gemaakt op zoek naar veiligheid, opnieuw worden blootgesteld aan geweld, vernedering, bedreigingen en onmenselijke omstandigheden in Europa.

“Ons team is getuige geweest van het lukraak terugdringen van extreem kwetsbare mensen door de Franse politie, ongeacht hun individuele omstandigheden en zonder de juiste beoordeling”, zegt Sergio Di Dato, AZG-projectcoördinator in Ventimiglia.

Veel van de mensen die AZG tegenkwam, meldden procedurele schendingen tijdens de kennisgeving van de weigering van toegang door de Franse autoriteiten, zoals een onjuiste transcriptie van persoonlijke gegevens, gebrek aan informatie of afwezigheid van interculturele bemiddelaars.

Vastgehouden in containers

Ook kwetsbare mensen zoals minderjarigen, zwangere vrouwen en nieuwe moeders, ouderen of ernstig zieke personen worden geconfronteerd met deze praktijk. Meer dan een derde van de 48 niet-begeleide minderjarigen die door Artsen Zonder Grenzen werden bijgestaan, zou naar Italië zijn teruggestuurd, terwijl verschillende personen aan AZG meldden dat ze 's nachts willekeurig in containers waren vastgehouden, zonder enige specifieke bescherming voor vrouwen en kinderen. Ze hebben ook verklaard dat voedsel en water niet systematisch worden verstrekt, dat medische zorg vaak wordt geweigerd, dat de sanitaire voorzieningen ontoereikend zijn en dat mensen gedwongen worden op de grond te slapen in situaties van overbevolking. Bovendien identificeerden AZG-medewerkers in Ventimiglia alleen al tijdens de verslagperiode minstens vier gevallen van gezinsscheiding tijdens pushbacks, waarbij sommige gevallen trauma veroorzaakten bij de slachtoffers, waaronder kinderen.

"We zijn gisteren in Nice aangehouden door de politie", zegt Jean*, een man uit Ivoorkust voor het AZG-team in Ventimiglia. "Mijn vrouw is zwanger. Ze werd naar het ziekenhuis gebracht omdat ze flauwviel terwijl ze haar handboeien om deden. Mijn twee jaar oude zoon en ik werden naar het grenspolitiebureau in Menton gebracht. We hebben de nacht in de kou doorgebracht en vanmorgen zijn we teruggedrongen en naar Italië gebracht, maar we hebben geen nieuws over mijn vrouw”.

Bovendien is de toegang tot voldoende onderdak, gezondheidszorg, schoon water of sanitaire voorzieningen uiterst beperkt voor mensen die op doorreis zijn in Ventimiglia. Ondanks de recente opening van twee nieuwe 'eerste hulpcentra' in de stad (Punto Assistenza Diffusa – PAD), waar uiterst kwetsbare migranten die vanuit Frankrijk zijn teruggedrongen een onderkomen kunnen vinden voor enkele nachten, worden nog steeds tientallen doorreizende mensen gedwongen slapen op straat of in geïmproviseerde onderkomens. Twee op de vier beloofde PAD functioneren nog steeds niet en fundamentele diensten zoals huisvesting, gezondheidszorg en juridische ondersteuning worden geleverd door lokale verenigingen en het maatschappelijk middenveld. Huidziekten, gastro-intestinale, urineweg- en bovenste luchtweginfecties zijn slechts enkele van de aandoeningen die door het AZG-team worden geregistreerd, vaak een direct gevolg van de slechte levensomstandigheden.

"Het is van cruciaal belang dat mensen op doorreis, ongeacht hun wettelijke status, het recht krijgen op uitgebreide bescherming en diensten die in hun behoeften voorzien", zegt Di Dato. “Het knelpunt dat in Ventimiglia is ontstaan, staat niet op zichzelf, maar weerspiegelt eerder de bredere trend van het Europese migratiebeleid dat inperking en securitisatie voorrang geeft op fundamentele rechten en internationale bescherming”.

Op basis van de getuigenissen en medische gegevens verzameld door het AZG-team in Ventimiglia en aan de Italiaans-Franse grens, dringt Artsen Zonder Grenzen er bij Italië, Frankrijk en andere Europese landen op aan om alle nodige maatregelen te nemen om verdere schade aan deze kwetsbare bevolkingsgroep te voorkomen. In het bijzonder vraagt AZG om ze om:

• een einde te maken aan systematische en willekeurige pushbacks, en aan vernederende en onmenselijke behandeling, zowel aan de binnen- als buitengrenzen van de Europese Unie;
• een einde te maken aan de praktijk van willekeurige detentie van mensen op de vlucht en het gebruik van geweld aan de grenzen;
• te zorgen voor een humane en waardige behandeling, evenals toegang tot gezondheidszorg en fatsoenlijke levensomstandigheden voor mensen die op doorreis zijn in Ventimiglia, in heel Italië en in heel Europa;
• Veilige en legale doorgangen tegaranderen en vergroten voor mensen die hulp en bescherming zoeken in Europa;
• het recht te garanderen van alle buitenlandse kinderen om asiel aan te vragen op Frans en Europees grondgebied.

En in België?

De Belgische staat gebruikt geen fysiek geweld om mensen terug te duwen. Maar wel een opzettelijk complex systeem, met te weinig capaciteit, ontworpen om mensen af te schrikken. Het biedt mensen op de vlucht niet de bescherming waar ze recht op hebben en dat is moedwillig, door het creëren van te weinig plaatsen en onvoldoende toegang tot hulp en gezondheidszorg. ​

In België zijn aanvragers van internationale bescherming het slachtoffer van een beleid dat hen maandenlang geen bescherming biedt, geen onderdak en geen toegang tot de basisdiensten waar ze een wettelijk recht op hebben, voordat ze een plaats in een centrum krijgen. Elke asielzoeker zou door Fedasil opgevangen moeten worden, maar dat is al twee jaar niet het geval. Als gevolg daarvan bevinden duizenden mensen zich op straat, in kraakpanden of in opvangcentra voor daklozen die niet aangepast zijn aan de noden van iemand die internationale bescherming zoekt (informatie, toegang tot hun dossier, enzovoort).

Personen op de vlucht worden ook niet gevaccineerd bij aankomst, wat kan leiden tot difterie, mazelen en andere vermijdbare ziekten zoals schurft, ziektes die zich snel verspreiden in de leefomstandigheden waarin asielaanvragers gedwongen worden. Zo heeft AZG in de eerste helft van 2023 trouwens voor het eerst in België twee inhaalvaccinatiecampagnes moeten organiseren voor deze kwetsbare groepen en behandelt ze veel schurftgevallen.

De Belgische overheid stelt mensen op de vlucht zeer bewust bloot aan onmenselijke situaties die bovendien nog eens niet wettelijk zijn. En alweer moeten middenveldorganisaties de taken van de Staat over te nemen. Door het onaangepaste systeem staan er duizenden mensen op straat en gaan we regelrecht naar een derde crisiswinter op rij van het Belgische asielbeleid.

AZG in Italië

Artsen Zonder Grenzen werkt sinds 1999 in Italië en helpt migranten en vluchtelingen die over zee aankomen, in opvangcentra en informele nederzettingen, om hen medische, humanitaire, psychologische en sociaal-gezondheidszorg te bieden, in samenwerking met de Italiaanse autoriteiten.

In de regio Calabrië verleent Artsen Zonder Grenzen medische en psychologische hulp bij landingen en zorgt ze voor continuïteit van zorg in opvangcentra. In Ventimiglia, vlakbij de grens met Frankrijk, runt Artsen Zonder Grenzen een mobiele kliniek om migranten en asielzoekers op doorreis in het gebied bij te staan. In Palermo, Sicilië, voert AZG een project uit voor de rehabilitatie van overlevenden van opzettelijk geweld en marteling, in samenwerking met lokale gezondheidsautoriteiten.

AZG in Frankrijk

Sinds 2015 biedt AZG medische hulp aan migranten die in Frankrijk uitgesloten zijn van gezondheidszorg.

In de regio Ile-de-France opende AZG in 2017 een dagopvangcentrum dat multidisciplinaire zorg biedt op vier gebieden: somatische gezondheid, geestelijke gezondheid, juridische ondersteuning en sociale ondersteuning. Sinds de opening heeft het centrum meer dan 3.000 jongeren verwelkomd.

AZG biedt sinds oktober 2020 ook onderdak aan niet-begeleide minderjarigen met een leeftijdsbetwisting in Sevran (ten noorden van Parijs), en in Marseille via een opvangcentrum met 20 bedden dat in januari 2020 werd geopend. Een huis met 10 bedden in Bobigny (ten noorden van Parijs) ontvangt jonge meisjes sinds april 2021. In totaal zijn sinds 2019 meer dan 350 niet-begeleide minderjarigen opgevangen en verzorgd door Artsen Zonder Grenzen volgens een multidisciplinaire aanpak en zijn meer dan 900 noodbedden in pensions gefinancierd door de vereniging.

In april 2023 is Artsen zonder Grenzen gestart met activiteiten in Calais, Noord-Frankrijk, om migranten en vluchtelingen medische en geestelijke gezondheidszorg te bieden.

Opmerkingen voor de redactie

De onregelmatigheid van pushbacks aan de Italiaans-Franse grens houdt verband met verschillende factoren. Refoulements zijn vaak collectief, houden geen rekening met individuele omstandigheden en kwetsbaarheden en missen een juiste beoordeling voor elke persoon. Migranten maakten vaak melding van procedurele schendingen tijdens de melding van de weigering van toegang door de Franse politie, mensen worden niet op de hoogte gebracht van hun rechten en ze worden vaak verhinderd om hun recht om asiel aan te vragen uit te oefenen. Sommige personen meldden ook gevallen van machtsmisbruik en etnisch profileren tijdens controles. De toegang tot Frankrijk kan alleen worden geweigerd als de asielaanvraag als kennelijk ongegrond of niet-ontvankelijk wordt beoordeeld en nadat de beroepstermijn is verstreken. Tijdens het aanvraagonderzoek mag de asielzoeker niet worden teruggedrongen.