Nieuw rapport AZG: de schadelijke gevolgen van tien jaar uitbesteding van de Europese grenzen

De afspraken tussen de Europese Unie en derde landen om de komst van vluchtelingen en migranten te beperken, maakten migratieroutes langer en gevaarlijker. Dat heeft aan duizenden mensen het leven gekost.

20 oktober 2025

Volledig rapport onderaan dit bericht

Tien jaar geleden spoelde het lijkje van de driejarige Alan Kurdi aan op een strand in Turkije. Zijn foto ging de wereld rond en overal weerklonk de vraag hoe we zo'n tragedies kunnen vermijden. Hoe zullen we mensen beschermen die de burgeroorlog in Syrië ontvluchten?

Ongeveer zes maand later gaf de Europese Unie 6 miljard euro aan Turkije om de instroom van vluchtelingen te beperken.

Partnerschappen met tragische gevolgen

Deze overeenkomst inzake “externalisering van de grenzen” was dan wel niet de eerste in zijn soort is (na de “vriendschapsovereenkomst” tussen Italië en Libië in 2008 en het Khartoum-proces voor de Hoorn van Afrika in 2014), toch markeerde ze het begin van een enorme versnelling van soortgelijke partnerschappen. Een versnelling die tot op de dag van vandaag voortduurt.

“De Europese Unie beschouwt deze partnerschappen, die zowel met landen van vertrek als met doorreislanden zijn gesloten, als een succes wat betreft het aantal mensen dat via een bepaalde route op haar grondgebied aankomt. Maar wat haar vertegenwoordigers nalaten te vermelden, zijn de tragische menselijke gevolgen ervan: duizenden doden en verwoestende effecten op de lichamelijke en geestelijke gezondheid van mensen die gedwongen worden voortdurend nieuwe, gevaarlijkere routes te nemen om blokkades te vermijden”, zegt Jérôme Tubiana, operationeel adviseur migratiekwesties bij van Artsen Zonder Grenzen.

Na de ondertekening van een overeenkomst met Libië in 2017 - en met een groeiend aantal obstakels voor reddingsoperaties in het centrale Middellandse Zeegebied - daalde het aantal aankomsten uit dat land van 165.000 in 2016 tot 7.000 in 2019. Het jaar daarop steeg het aantal echter weer en sinds 2021 is het gestabiliseerd op ongeveer 40.000 tot 50.000 mensen per jaar, ondanks de toegenomen materiële en financiële steun van Europa aan de Libische kustwacht.
Belangrijker nog is dat in 2023 in totaal 157 000 migranten in Italië zijn aangekomen, uit alle landen van vertrek samen. Dit cijfer ligt dicht bij het hoogtepunt van 2016, wat kan worden verklaard door de verschuiving van vertrekken vanuit Libië naar Tunesië. Steeds meer mensen wagen zich nu ook aan de gevaarlijke oversteek van de Atlantische Oceaan naar de Canarische Eilanden.

Als gevolg van deze blokkades en langere routes sterven elk jaar duizenden mensen. Tussen 2015 en september 2025 zijn volgens de Internationale Organisatie voor Migratie minstens 27 000 mensen verdronken in de Middellandse Zee, waarvan meer dan 20 000 in het centrale deel van de Middellandse Zee. Ook in Niger is het aantal migrantendoden tussen 2016 en 2017 vervijfvoudigd, toen een door de Europese Unie geïnspireerde wet werd ingevoerd die het vervoer van migranten strafbaar stelt.

Mensenrechten met de voeten getreden

“Partnerschappen met landen buiten de EU zijn de afgelopen tien jaar verveelvoudigd, omdat mensen op de vlucht nieuwe routes hebben genomen. De overeenkomsten houden geen rekening met de mensenrechten, ook niet wanneer partnerregeringen zich schuldig maken aan of medeplichtig zijn aan geweld tegen migranten”, vervolgt Tubiana. “De veranderingen in de routes hebben de EU alleen maar meer reden gegeven om haar externaliseringbeleid met nieuwe partnerlanden onverbiddelijk voort te zetten, in een dodelijke vicieuze cirkel, om zo haar blokkade te voltooien.”

Zo heeft het partnerschap dat in 2017 is gesloten met een Libische regering die internationaal wordt erkend maar slechts een deel van het grondgebied van het land controleert, zelfs geleid tot een toename van het aantal onderscheppingen van mensen op zee (tegenwoordig één op de drie). Het heeft er ook toe bijgedragen dat de detentie van migranten voor veel milities een lucratieve exploitatie-economie is geworden. Omdat veilige en legale uitreismogelijkheden ontbreken, probeerden ballingen in Libië niet alleen nog steeds om van daaruit de oversteek te maken, maar ook vaker vanuit Tunesië. Dit zelfs toen het land werd geteisterd door massaal geweld tegen Sub-Saharaanse migranten, tot er in 2023 een overeenkomst werd gesloten."

Het Europese beleid heeft ook gevolgen voor de landen waarmee het is gesloten: in Niger bijvoorbeeld, was het migratiebeleid, dat in overeenstemming met de EU geïmplementeerd werd, zeer onpopulair. Het verzwakte de regering van Mohammed Bazoum, die in juli 2023 werd vervangen. De nieuwe autoriteiten hebben het partnerschap snel opgezegd.

In verschillende landen van vertrek, langs migratieroutes of bij aankomst in Europa, ziet Artsen Zonder Grenzen de schrijnende gevolgen van het externaliseren van het grensbeleid voor de gezondheid en het leven van migranten.

Bestaande overeenkomsten inzake migratiebeheer en grenscontrole in derde landen moeten nu geschorst of opgezegd worden. Ze garanderen onvoldoende voorzorgsmaatregelen, eerbiediging van de mensenrechten en bescherming voor alle migranten, ongeacht hun juridische status. Er moeten versterkte monitoring- en evaluatiemechanismen worden ingevoerd die regelmatig, financieel onafhankelijk, transparant en bindend zijn om de eerbiediging van de mensenrechten te waarborgen.