Geestelijke gezondheid in het hart van de humanitaire hulpverlening

Op maandag 10 oktober 2022 is het Werelddag van de Geestelijke Gezondheid. Psychologische ondersteuning is een integraal onderdeel van humanitaire hulp. In 1998 erkende Artsen Zonder Grenzen formeel het belang van geestelijke gezondheidszorg (GGZ) als onderdeel van haar noodhulp. Vandaag maakt geestelijke gezondheidszorg integraal deel uit van AZG-projecten van Latijns-Amerika tot Afrika, van Azië tot het Middellandse Zeegebied en in heel Europa.

In de afgelopen 10 jaar steeg het aantal consultaties voor geestelijke gezondheid in AZG-projecten wereldwijd met 230 procent (1). In 2021 verzorgden teams van AZG 383.300 individuele GGZ-consulten (2). Geestelijke gezondheidszorg is geïntegreerd in nagenoeg alle medische en humanitaire projecten van Artsen Zonder Grenzen wereldwijd. Door middel van individuele en groepsconsultaties biedt AZG psychosociale steun aan patiënten en helpen we hen ook om mogelijk traumatische ervaringen te verwerken.

Onze teams bieden voortdurende ondersteuning over de hele wereld. Sommige van de huidige crises creëren een dringende behoefte aan psychologische ondersteuning. Hier zijn enkele voorbeelden.

GGZ in België

Geestelijke gezondheidszorg staat centraal in de projecten van Artsen Zonder Grenzen in België. We zijn inderdaad ook in een stabiel land met hoogwaardige en een uiterst toegankelijke gezondheidszorg als België, omdat ook hier mensen op geen enkele andere steun kunnen rekenen.

De teams verlenen al meer dan vijf jaar belangrijke psychologische steun aan asielzoekers en migranten. Velen van hen hebben traumatische gebeurtenissen meegemaakt, zij het nu in hun land van herkomst, tijdens hun vaak levensgevaarlijke vlucht naar een beter leven of net hier in België. Sinds 2017 klopten al duizenden mannen en vrouwen aan bij de humanitaire hub, een langetermijnproject waarin Artsen Zonder Grenzen – samen met tal van partnerorganisaties – essentiële medische en psychosociale hulp biedt aan nieuwkomers die dat van de Belgische overheid niet krijgen.

Ondanks de regionale financiering en een pand in bruikleen beschikt de humanitaire hub niet over permanente middelen of een infrastructuur. Thomas Pelseneer, verantwoordelijk voor geestelijke gezondheidszorgprojecten in België, wijst op de moeilijkheden waarmee asielzoekers en migranten worden geconfronteerd:

"Het is voor een geïntegreerde Belgische burger al heel moeilijk om psychologische steun te krijgen, gezien de toegenomen behoeften in een pandemische context. Stel je de situatie voor van asielzoekers en migranten, die geen toegang hebben tot gezondheidszorg en te maken hebben met de taalbarrière”.

GGZ in Oekraïne

Van half april tot half mei 2022 hebben AZG-teams in Oekraïne meer dan 1.000 individuele en groepsgesprekken rond geestelijke gezondheid gevoerd. Ze hebben vastgesteld dat mensen lijden onder intense angst, constante stress, aanhoudende zorgen, hopeloosheid en paniekaanvallen. Hoewel de gevolgen van het conflict voor de geestelijke gezondheid vaak onzichtbaar zijn, eist de druk van het vluchten voor de gevechten, het leven met oorlogswonden of het zich zorgen maken over dierbaren een zware psychologische tol.

Onlangs werden meer dan 200 patiënten met neurologische en psychiatrische stoornissen 5 met de medische trein van Artsen zonder Grenzen (AZG) geëvacueerd van een overvol ziekenhuis in de oostelijke Oekraïense stad Kharkiv naar faciliteiten in Kiev.

GGZ in Jemen

De lange jaren van conflict en de drastische verslechtering van de economische en sociale situatie in Jemen hebben ernstige gevolgen voor de Jemenitische bevolking en tasten hun geestelijke gezondheid aan. Met een vrijwel onbestaande gezondheidszorg krijgen mensen in psychische nood zeer weinig hulp vanwege het beperkte aantal functionerende faciliteiten, chronische tekorten aan voorraden en apparatuur en het ontbreken van of onregelmatige betaling van salarissen voor medisch personeel.

AZG biedt geestelijke gezondheidszorg in verschillende van zijn projecten in Jemen. Onze teams behandelen een groot aantal patiënten met psychische problemen, waaronder een hoog percentage patiënten met ernstige psychische stoornissen.

Toegang tot GGZ: uitdagingen en barrières in landen waarin Artsen Zonder Grenzen werkt

Geestelijke gezondheidszorg bieden is niet altijd eenvoudig in de contexten waarin AZG actief is. Hoewel het bewustzijn over de nood aan geestelijke gezondheidszorg is gegroeid en er effectieve behandelingen voor psychische aandoeningen beschikbaar zijn, weten we dat in lage- en middeninkomenslanden minder dan 10 procent van de mensen in nood een adequate behandeling krijgt. Naast het gebrek aan diensten, krijgen mensen in veel delen van de wereld te maken met taboes, stigmatisering en achterdocht rond geestelijke gezondheid. Daarnaast vormen taal- en cultuurbarrières en beperkte contacttijd tussen professionals en patiënten verdere belemmeringen voor psychologische ondersteuning.

Wat willen we verwezenlijken?

• De technische vaardigheden van het personeel in de geestelijke gezondheidszorg versterken door middel van opleiding, klinisch toezicht, casusbesprekingen en multidisciplinair teamwerk.

• Ervoor zorgen dat elk project zijn patiënten toegang kan bieden tot psychologische en psychiatrische zorg.

• Geestelijke gezondheidszorg moet deel uitmaken van een geïntegreerde reactie op wereldwijde gezondheidscrises en andere noodsituaties. De aard van elke noodsituatie is anders, de getroffen bevolking en de context verschillen.

• Zorgen voor een kwaliteitsbeoordeling en -analyse van geestelijke gezondheidsvraagstukken in de planningsfasen van de reactie op noodsituaties. Professionals uit de geestelijke gezondheidszorg moeten van meet af aan een sleutelrol spelen bij het ontwerpen van interventies.

(1) https://www.msf.org/enormous-gaps-mental-health-care-around-world

(2) Artsen Zonder Grenzen “International Medical Activity Report 2021”